On dördüncü asırda yetişen büyük matematik, fizik âlimi ve
astronom.
İsmi, Kemaleddin Ebu'l-Hasan Farisi'dir.
Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. İran'da yetişti. Zamanın
büyük din ve fen âlimlerinden Kutbeddin Şirazi'nin talebesidir.
Özellikle İlm-ül-Menazır denilen ve fiziğin temel
konularından biri olan optik sahasındaki başarılı çalışmalarıyla tanındı.
Optikle ilgili önceki eserleri esaslı bir şekilde tetkik etti.
Farisi, ilmi çalışmalarının büyük bir kısmını, görüntülerin
ve ışıkların kürevî cisimlere ulaşması sonucu kırılması hadisesi üzerinde
teksif edip derinleştirdi. Bu konuda, önceki bütün eserleri inceledi...
"Birçok büyük fizik âliminin eserini incelediğimde,
ışığın, ışık kaynağından doğru bir çizgi halinde etrafa yayıldığını ve su
yüzeyi gibi bir yüzeye ulaştığında, ortadan eşit açılarda fakat değişik
yönlerde yansıdığını ve yayılma yönünde her tarafa nüfuz ettiğini
söylüyorlardı. Burada şu dört türlü hadise göze çarpmaktadır: Doğrusal yayılma,
kırılma, nüfuz ve yansıma açıları. Bunların hepsi eşit durumda bulunuyordu. Bu
hadise büyük bir hayret ve ilgi uyandırdı. Bunun kaynağı ve sebebi neydi. Uzun
müddet bunun üzerinde incelemelerde bulundum. Sonunda şu mühim sonuca ulaştım.
Yansıma ve kırılma yoluyla meydana gelen görüntü, aslında farklı oluyordu. Bu
durum, hayret ve ilgimi daha da artırdı. Sonunda hocama başvurdum. Hocam
Kutbeddin Şirazi, bana bu konuya dair İbn-i Heysem'in eserini verdi. Onu
inceleyince, kesin ve açık izahların tatlı serinliğini buldum. Çok faydalı,
ince ve şaşılacak bilgilerle karşılaştım. Verilen bilgiler sağlam deneylere,
geometrik ve astronomik gözlemlerin neticelerine ve hakikate uygun
mukaddimelerden çıkarılan kıyaslara dayanıyordu."
Kemaleddin Ebu'l-Hasan, çalışmalarını İbn-i Heysem'in
Kitab-ül-Menazır adlı eseri üzerinde derinleştirdi. Bu eseri tam anlamıyla
kavrayabilmek ve içindeki bilgileri açıklığa kavuşturup, ilimde yeni
merhalelere ulaşabilmek için inzivaya çekildi.
Bir taraftan eseri hülasa haline getirmeye çalışırken, diğer
taraftan kendi ilmi seviyesine göre yeni mevzu ve buluşlara ulaştı. Yaptığı bu
çalışmalara “Tenkih-ül Menazır li Zev-il Ebsar vel Besair” adını koydu.
Menazır, yani optik ilmi, ona göre; idrak ettiği şeyler
itibariyle görme organının durum ve özelliklerini inceleyen, konularını tespit
eden bir ilim dalıdır. Başlıca şu konuları ele alır: Gözün yapısı, görme olayı
ve görünen şeyler, ışık ve renklerin incelenmesi, katı ve şeffaf cisimler ile
ışık arasındaki münasebetler. Farisi, bütün bu konuları incelerken, matematik
ve mantık metotlarını kullanarak ilmi izahlarda bulundu.
Şeffaf ve billur kürelerde ışığın kırılıp yansıması
hadisesini ele alırken, araştırmalarını, İbn-i Heysem'in eserinde belirttiği
billur kürelere ulaşan ışığın bunlara nüfuzu meselesi üzerine teksif etti.
Kemaleddin Farisi, İbn-i Heysem'in ulaştığı sonuçlarla yetinmedi. Daha da ileri
giderek, hava-su buharını meydana getiren küçük ve milyonlarca su küreciklerine
güneş ışığının ulaşarak, bunlarda kırılmasını ve muhtelif renklerin meydana
gelip, gökkuşağının teşekkülünü izah etti.
Ayın etrafında, ay ışığı sebebiyle meydana gelen haleyi de
yine aynı prensibe dayanarak ele aldı, yapı ve teşekkülünü ilmi olarak izah
etti. Farisi'ye gelinceye kadar, gök kuşağının teşekkülü hakkındaki anlayış ve
bilgi seviyesi, ışığın karanlıkta imtizaç etmesi şeklindeydi ve aralarındaki
orantıya göre de muhtelif renkler meydana geliyor sanılıyordu. Bugün bilindiği
gibi, ışığın kırılması ve yansıması olayı, renk tayflarının meydana gelmesine
sebep olmaktadır.
ESERLERİ
Kemaleddin Farisi; matematik, cebir, optik ve genel anlamda
fizik ilimleri sahasında önemli eserler bıraktı. Bunlardan bazıları şunlardır:
Kitabu Esas-il-Kavaid fi Usul-fi-Fevaid: Bu eser, îbn-ü
Havvam Bağ-dadi'nin,
El-Fevaid-ül-Behiyye fi-kavaid-il-Hisabiyye: adlı matematik
ve cebir ilmiyle ilgili eserinin şehridir.
Tezkiret-ül-Ahbab fi Beyan-it-Tehab: Matematik ile ilgili
bir eserdir.
Makaletün an Amelin
li-Nasiriddin et-Tusi:
Kitabu Tenkih-ul-Menazır li Zev-il-Ebsar vel-Besair: Optiğe
dair bir eserdir. Çok meşhur olup, Haydarabad'da iki cilt halinde basılmıştır:
1020 sayfa olan eser, 1928 ve 1929 senelerinde neşredildi.
Kitab-ul Besair fi
İlm-il-Menazır fil-Hikmet: Optikle ilgili olan bu eser, tetkike muhtaçtır.
İbn Heysem’in Kitab-ül menazır’ı sonradan Kemaleddin Ebu’l
Hasan Farisi tarafından şerh edilmiş ve tamamlanmıştır.
Asıl Adı: Kemaleddin Ebu'l-Hasan Farisi
Doğumu: ?
Vefatı: 1320
