BATTANİ

battani

Battani... Döneminin En büyük gökbilim adamı, trigonometrinin babası...

Rakka'da özel bir gözlemevi kurmuş ve burada 887-918 tarihleri arasında son derece önemli gözlemler yapmıştır. Güneş, Ay ve gezegenlerin hareketlerini gözlemlemiş, yörüngelerini doğru bir biçimde belirlemeye çalışmıştır. Güneş ve Ay tutulmaları ile ilgilenmiş, mevsimlerin süresini büyük bir doğrulukla hesaplamıştır. Ayrıca, ekliptiğin eğimini de dakik olarak belirlemeyi başarmıştır.

Devrinin en önemli astronomlarından ve matematikçilerinden olan Battâni (858-929), Urfa'nın Harran Bölgesi'ndendir. Matematik, astronomi ve astroloji alanında çalışmalar yapmıştır....

ASTRONOMİ ÇALIŞMALARI

Battani'nin astronomideki en çok bilinen başarılarından biri Güneş Yılını 365 gün, 5 saat,46 dakika ve 24 saniye olarak ölçmüş olmasıdır.

Güneş'in enberi hareketlerini keşfetmiş, gök kürenin bölümleri üzerine çalışmalar yapmıştır. sinüsün ve kısmi olarak da tanjantın hesaplamadaki kullanımlarını açıklamış ve böylece modern trigonometrinin temelini atmıştır. Battani bunlardan başka astronomide, ekinoksların devinme hareketlerinin değerlerini ve ekliptik eğimi çok yakın bir oran bularak hesaplamıştır. Battani, tablolarında devinim için tekdüze değerlendirmeler kullanmıştır.

O'nun en önemli çalışması olan Zij ya da ayarlı astronomik tablolardır. Plato Tibirnitus tarafından 1116 yılında De Motu Stellarum olarak Latince'ye çevrilen 57 bölümden oluşan el-Zij es-Sabi adlı eser Avrupa astronomisinde büyük bir etki bırakmıştır. Zij, biraz Hintli etkisi görülen Batlamyus teorisi üzerine bina tesis edilmiştir. Battani, gelişmiş ay ve güneş tabloları kullanarak yaptığı gözlemler boyunca, Güneş'in dışmerkez kuvvetinin değiştiğini, modern astronomide Dünya'nın Güneş etrafındaki bir eliptik yörünge üzerindeki hareketinin eşitliğini keşfetmiştir.

MATEMATİK ALANINDAKİ ÇALIŞMALARI

Dünyanın en meşhur 20 astrononumdan biri, trigonometrinin mucidi, sinus ve kosinüs tabirlerini kullanan ilk bilgin olan Battâni matematik alanında son derece önemli çalışmalar yapmıştır. Önemli trigonometrik bağıntılara ulaşan Battani bunları astronomik hesaplamalarda kullanmıştır.

Battani, trigonometride günümüzde kullanılan formüller üretmiştir:

battani 2

Ayrıca sin x = a cos x eşitliğini buldu, formül:

battani 3

Battani, el-Mervezi'nin tanjant fikrini,tanjant ve kotanjant hesaplamaları amacıyla denklemler geliştirmek için konu hakkındaki matematiksel tablolarını derleyerek kullanmıştır. Bundan başka sekant ve kosekantın işteş fonksiyonlarını keşfetmiş ve O'nun gölgelerin tablosu olarak adlandırdığı,kosekantlar hakkındaki ilk matematiksel tabloyu,1'den 90'a kadar her bir dereceyi içerecek şekilde hazırlamıştır.

ESERLERİ

1. Kitâbü Mârifet-il Metâli-il Bürûc fî mâ beyne erbe-il felek: On iki burcun gök küresinin dörtte birindeki doğuş yerlerinin bilinmesi: Ay´in tutulması, ay ve yıldızların doğuş yerlerinden bahseder. Dunthorn 1794´te ayın asırlık hızını hesaplarken Battânî´nin ay ve günes tutulmalarıyla ilgili rasatlarindan oldukca faydalanmıştır. Boylamlari 0° den 36° ye kadar kıymetlerine tekabül eden yıldızların doğuş
yerlerini gösteren bir katalogdur. Böylece bir cetveli ilk defa ilim dünyasına kazandıran Battânî olmuştur.

2. Risâletünfî tahkîk-i akdâr-il ittisâlât: Yıldızların yan yana gelme ölçülerinin araştırılması hakkındaki kitapçık: Yıldızların enlemlerinden faydalanarak ışıklarını göndermelerini küresel trigonometriden faydalanarak izâh etmektedir.

3. Serh-ul Makâlât-il erbai li-Batlamyus:               Batlamyus´un "Dört Kitap" adlı eserinin açıklamasıdır. 

4. Ez-Zîyc: Astronomiden bahsetmektedir. Battânî´nin en önemli ve günümüze kadar gelebilen tek kitabıdır. Eser Battânî´nin rasatlarından elde ettiği neticeleri de içine almaktadır. Bu eser yalnız İslâm dünyasında değil Ortaçağda ve Rönesansın ilk devrelerinde Avrupa küresel trigonometri üzerinde derin tesirler icra etmiştir. Kitap, Kral X.Alfons(öl.1284) tarafından Arapçadan İspanyolca´ya tercüme ettirilmiştir. Daha sonra 1143 yılında İspanya´da tercüme edilmiş ise de günümüze kadar gelemeden kaybolmuştur.

SAYGINLIĞI

Modern dünya, Battani'ye bilim dünyasına katkılarından dolayı hürmetini, saygısını göstermiş ve Ay'daki bir bölgeye Albategnius ismini vermiştir. Kopernik de, Kopernik Devrimi’ni başlatan De Revolitionibus Orbium Coelestium adlı kitabında Battani'ye olan minnetini dile getirmiş ve birçok yerde O'ndan alıntılar yapmıştır.

Doğum: 858 Urfa

Ölüm: 929


KAYNAKLAR
tr.wikipedia.org/
http://blog.milliyet.com.tr

Temel Britannica Ansiklopedisi