İBRAHİM HAKKI ERZURUMİ

İbrâhim Hakkı hazretleri tefsir, hadis, fıkıh gibi naklî ilimler yanında aklî ilimlerde de zamânın bir tânesiydi. Biyoloji, fizik, kimyâ, matematik ve astronomiye kadar, devrindeki bütün ilimlerle meşgul olmuş, ayın hareketlerini incelemiş, arz küresinin enlem ve boylamlarını belirtmiştir…

Genel olarak bakacak olursak;

1701 tarihinde Erzurum’da doğdu. Osman Efendi adlı bir şeyhin oğludur. Babası saygın bir mutasavvıf idi ve İbrahim Hakkı'yı iyi bir eğitimle yetiştirdi.

Dokuz yaşındayken babasıyla Siirt'e gitti ve Tillo Köyü'ndeki Kadiri Seyhi Ismail Fakirullah'a bağlandi. 1735'te Erzurum'a döndü. Üç defa hacca gitti. Arabistan ve Mısır’ı dolaştı.

1752'de İstanbul'da Sultan I.Mahmud Han’ın özel izniyle saray kitaplığıdan yararlandı. Şiirlerini İlahiname adı altında topladı. Ünlü eseri Marifetname'de çağının jeolojiden astronomiye, fizyolojiden psikolojiye kadar pek cok alandaki bilgilerini bir araya getirmeye çalıştı.

1780 yılında öldü.

İbrahim Hakkı Erzurumi

Konuyu biraz büyüteçlersek;

Tefsir, hadis, fıkıh gibi zâhirî ilim dallarında yetişmiştir. Baba dostu Molla MuhammedSıhrânî’den astronomi, matematik ve fen bilgilerini öğrenmiştir.

Daha sonra Tillo’daki ilim ve feyz kaynağı Kâdiriyye tarikatı büyüklerinden İsmâil Fakîrullah’ın mânevî terbiyesine girip iltifât ve ihsânlarına kavuştu.

İbrâhimHakkı, babası vefât edince hocasının emriyle Erzurum’a gitti. Amcalarının da teşvikleriyle sekiz sene ilim tahsil etti.

İbrahim Hakkı Erzurumi

Daha sonra geri dönen Erzurumi ömrünün büyük çoğunluğunu talebe yetiştirmeye adamıştır.

Özellikle; İbrâhim Hakkı hazretleri, 1764 târihinden sonra hocası İsmâil Fakîrullah’ın dergâhına yerleşip vefâtına kadar talebe yetiştirmek ve eser yazmakla meşgul oldu.

Canlılar hakkında çeşitli teoriler ileri süren Fransız doktoru Lamarc, İngiliz Ch. Darwin, Hollandalı Hügo de Vires gibi batılı ilim adamlarından çok önce canlıların yapısında, en basitinden en mükemmeli olan insana doğru düzgün bir tekâmül bulunduğunu, misâller vererek yazmış, bunun nevlerin (türlerin) değişmesi demek olmadığını da bildirmiştir.

Bu konuyu ele alırken tekâmülde, arada görülen belli noktaları, husûsî özellikleri ve herbirinin hudutlarını tesbit etmiş, canlıların hepsinin ayrı ayrı türler halinde yaratıldığını ayrıca belirtmiştir.

ESERLERİ

1) Tecvîd kitabı

2) Tertîb-ül-Ulûm

3) Dîvân (İlâhînâme)

4) Mârifetnâme

5) İrfâniyye

6) İnsâniyye

7) Mecmû'at-ül-Me'ânî

8) Lüb-ül-Ulûm

9) Vuslâtnâme

10) Türkçe-Arapça-Farsça sözlük

11) Seâdetnâme, 12) Vaslnâme

13) Şükürnâme

14) Mesârık-ul-Yuh

15) Sefîne-i Nûh

16) Kenz-ül-Fütûh

17) Defînet-ür-Rûh

18) Rûh-uş-Şürûh

19) Ülfet-ül-Enâm

20) Mahzen-ül-Esrâr

21) Tuhfet-ül-Kirâm

22) Nuhbet-ül-Kelâm

23) Urvet-ül-İslâm

24) Hey'et-ül-İslâm

25) Mi'yâr-ül-Evkât.

İbrahim Hakkı Erzurumi

Bilindik şiirlerinden;

Ebû Cehl’in sohbeti nâr-ı Cehennem’den beter

Hakkı! Hakk’ı dilde bul sen, ol sana devlet yeter

Hak şerleri hayr eyler,

Zannetme ki gayr eyler,

Ârif anı seyr eyler,

Mevlâ görelim neyler,

Neylerse güzel eyler.

Bazı eserlerine bakalım…

1) Tecvid Kitabı: İlk yazdığı eseridir.
2) Tertîb-ül-Ulûm.
3)Dîvân (İlâhinâme): Eserinde bir yılın günleri sayısınca gazel yazmıştır.

4) İrfâniyye: Farsça olup bir hadîs-i şerîf açıklanmaktadır.

5) Mârifetnâme: Hasankale’deyken yazmaya başlamış, 1756 senesinde tamamlamıştır. Kâinâtın yaratılışını, bu yaratmanın dayandığı incelikleri, âlimleri birinci ana bölümde; tıp ilmini ve insan vücûdunu ikinci ana bölümde; insanın insan olarak ne yapması gerektiğini ve onun yücelmesini üçüncü anabölümde; âdab-ı muâşereti son bölümde işlemiştir. Eserin çeşitli yer ve zamanlarda baskıları yapılmış, Farsça ve Fransızcaya tercüme edilmiştir.

6) İnsâniyye: Arapça olup içinde hocası Fakîrullah için yazdığı sekiz kasîde mevcuttur.Tasavvuf ilmi anlatılmaktadır.

Erzurumi

Asıl Adı: İbrahim Hakkı Erzurumi

Doğumu: 10.11.1701 Erzurum

Ölümü: 1780

KAYNAKLAR

17 Temmuz 2012 Salı