 |
| abu hanife |
Asıl Adı;Ebu Hanife Ahmed
bin Davud el Dinaveri dir
Dinaveri özellikle Kitab-el Nebat (Bitkiler kitabı) isimli
eseriyle tanınmaktadır.Bu eseri sebebiyle sıklıkla Arapça botaniğinin babası olarak
adlandırılmıştır. Eserde botanik gelenekleri, bitki incelemeleri ve bilgisinin
yanı sıra Farsi kökenli bitki bilgileri de mevcuttur ve yıllarca botanik
alanında kitap olmuştur...
Dinaveri; Astronomi, botanik, metalürji, coğrafya, matematik
ve tarih gibi çok çeşitli alanlarda çalışmalarda bulunmuş kürt kökenli Müslüman
bir bilim adamıdır.
Bugün Batı İran’da kalan, Dinaver bölgesindendir.
Hayatı hakkında da çok fazla şey bilinmemesine rağmen,
gençliğinde Küfeye giderek Sıkkît ve İbn Es-Sıkkîl'den dil dersleri aldığı ve
daha sonra İsfahan'a gittiği bilinmektedir.Burada yaptığı incelemelerini Kitâb'ül-Rasad
adlı eserinde topladı.
Büyük astronomi âlimi Abdurrahmân Es-Sûfî der ki: "946
senesinde Dinaver' de Dinaverî' nin evi ve hatta bunun vaktiyle rasathane
vazifesini gören çatı kısmı dahi mevcut idi." Zira Dinaverî aynı zamanda
astronomide de söz sahibidir.
Dinaverî Arap dilinede o kadar hâkim olmuş bir bilim
adamıdır ki, o nu büyük Arap edebiyatçısı Câhiz ile aynı seviyede görürler.
Biyografi yazan Yâkût Rumî onun dindar ve sofî bir adam
olduğunu ve kendi muâsırları tarafından bile çok hürmet gördüğünü söyler.
Dinaverî “El-Ahbâr'üt-Tivâl"
adlı eserinde İslam tarihi ile beraber İskender ve Sasanîlerden de bahseder. Kitâb'ül-Kıble
Ve'z-Zevâl" adlı eseri ile astronomide oldukça söz sahibidir. Ayrıca ay ve
güneş tutulması ile ilgili "Kitâb-ül-Küsûfu ve meteoroloji hakkında "Kitâb'ül-Envâ"sı
vardır.
Dinaverî, coğrafya sahasında da "Kitâb'ül-Büldân"
adlı eseri ile kendinden bahsettirmiştir ve biyografi yazarları onun bu
eserinin büyük bir cilt olduğundan söz ederler.
Dil bilgisi sahasında ise, "Eş-Şîr ve'ş-Şu'arâ",
"El-Fusâha", Mâ yelhanü fihi'l-âmme",
"İslâh'ul-Mantık", "Er-Reddü alâ luğza'l-İsbahânî' gibi
eserlerde bu meselelere dair büyük ilgisini göstermiştir. "Kitâb'ul-Bâh"
adlı eserinden Dinaverî'nin aynı zamanda tabib olduğunu da öğreniyoruz, bitkilerin
çeşitli tıbbî özelliklerinden sık sık bahsetmesi de bunu belli etmektedir.
Dinaverî'nin 13 ciltlik Kur'an-ı Kerim tefsiri de burada
zikredilmesi gereken bir eserdir. Yâkût bu eserin çok orjinal olduğunu ve ondan
önce hiç kimsenin Kur'anı bu şekilde incelemediğini söylemektedir.
Dinaverî'nin bahsedilen ilimlerde söz sahibi olduğunu İbn
ün-Nedîm meşhur "El-Fihrist"inde bizzat belirtmiştir. Bizim burada asıl
sözünü edeceğimiz eseri ise 6 ciltlik "Kitâb'ün-Nebat "isimli Botanik
Ansiklopedisidir.
Bu kitap Yunanca kitapların tercümesinden önce yazılmıştır. Bu
eserden anladığımıza göre Dinaverî Mekke, Medine, Suriye, Umman, Afganistan ve
Pakistan'ı ziyaret etmiştir. Aynı zamanda Bizans hududundaki bitkilerden de
bahsetmesinden, Türkiye'yi de gezmiş olduğu anlaşılmaktadır.
“Kitâb'ün-Nebat isimli eserin dağınık haldeki birçok
ciltlerini Prof. Muhammed Hamidullah derleyip toparlamak için uzun süre
çalışmıştır. Neticede bir kısmını Medine'de Şeyhül İslam Arif Hikmet Bey
kütüphanesinde, bir-kısmını İstanbul Üniversitesi Kütüphanesinde, bir kısmını
Amerika'da Yale Üniversitesinden bularak çok büyük bir kısmını tamamladıktan
sonra, eksik olan kısımdaki bilgileri de eklemek için yıllarca Parisde Şark
dilleri okulunun kütüphanesinde çalışmıştır.
Bu muhteşem eserde birçok bitki incelenmiştir. Bitkinin
tıbbî özelliklerine çok fazla Önem vermeden ziyade, hangi bitki olursa olsun
Dinaverî' yi ilgilendirmiştir. Bunun için Dinaverî de detaylı tasvirler
yapmıştır. Önce yağmurlardan, yıldızlardan; sonra kaynaklar, ırmaklar, göller
gibi çeşitli sulardan; aynı şekilde kum, tepe, ova gibi çeşitli topraklardan
bahsetmiştir. Bitkilerin hayatı için lüzumlu olan bu girişten sonra "Tecnîs'ün-Nebât"
adıyla bitkilerin bir tasnifi, bunu takiben her bitki için müstakil bölümler
mevcuttur.
Botanik çalışmalarının yanı sıra Kürt etnik grubu üzerine de
çalışmaları olmuş, Kürtlerin atalarını araştıran ilk bilim adamlarından
olmuştur. Bu alandaki çalışmalarını Ensab el-Ekrad ("Kürtlerin
Ataları") isimli eserinde toplamıştır.
ESERLERİ
Matematik ve doğa bilimleri
Kitâb el-Cebr
ve’l-mukâbele (”Cebir Kitabı”)
Kitâb el-Nebât
(”Bitkiler Kitabı”)
Kitâb-ül-Küsûf (”Güneş Tutulmaları Kitabı”)
Kitâb el-Hisâb (”Aritmetik Kitabı”)
Kitâb’ül-Bahsi fî Hisâb il-Hind (”Hint Aritmetiği Analizi”)
Kitâb’ül-Cem ve’t-Tefrîk(”Aritmetik Kitabı”)
Kitâb’ül-Envâ (”Hava Durumu Kitabı”)
İslâh’ul-Mantık (”Mantığın Islahı”)
Sosyal ve Beşerî
bilimler;
Ahbâr’üt-Tivâl (”Genel Tarih”)
Kitâb el-Kebîr (bilim tarihinde “Büyük Kitap”)
Kitâb el-Fusâha (”Retorik Kitabı”)
Kitâb’ül-Büldân (”Coğrafya Kitabı”)
Kitâb eş-Şîr ve’ş-Şu’arâ (”Şiir ve Şairler Kitabı”)
Ensâb el-Ekrâd (”Kürtlerin Ataları”)
Doğum: 828
Ölüm: 896
KAYNAKLAR
HAMIDULLAH, M: Dinawarî et son oeuvre {?-895), 1100'e
Annıversaire de la mort de
Dinawarî.à İst. Üniv. Edeb. Fak. İsi. Araş. Enst. Türk. Biol. Der. Cilt: 13, Sayı 4, S. 113-124. Ekim 1963.
Dinawarî.à İst. Üniv. Edeb. Fak. İsi. Araş. Enst. Türk. Biol. Der. Cilt: 13, Sayı 4, S. 113-124. Ekim 1963.
SILBERBERG, B.; Das Pflanzenbuch des Abu Hanifa ad-Dinawarî,
ein Beitrag Zur
Geshichte der Botanik bei den Arabern. -Zeitschrift für Assyriologie 24; s. 225-265. 1910; S. 39-88. 1911.
Geshichte der Botanik bei den Arabern. -Zeitschrift für Assyriologie 24; s. 225-265. 1910; S. 39-88. 1911.
LAROUSSE, Meydan: Cilt 3, S. 713
