İBN-İŞATIR

İlim öğrenmek için Kahire ve İskenderiye'ye gitti. Buralarda yüksek matematik tahsili yaptı. Geometri ve hesap ilimlerinde üstad oldu. Sonra astronomi ilmi ile uğraştı ve bu sahada zamanın en büyük âlimi oldu. Tahsilini tamamladıktan sonra Halep'e döndü sonra Şam'a yerleşti.1375  senesi Ağustos ayında Şam'da vefat etti...

Zamanla astronomi ilminde söz sahibi olan İbn-i Şatır birçok rasat ve hesap aleti keşfetti. Bu aletlerin yapılış ve kullanılışları hakkında kitaplar yazdı. Usturlap adlı astronomi aletini geliştirdi Güneş saatleri üzerinde durdu. Batlamyus'un eserlerini açıkladı. Hatalarını göstererek astronomide gerçek ve doğru bilgiler ortaya koydu.

İbn-i Şatır rub'-ı dairesi adlı hesaplama aletini tasarlayıp yaptı. Eliptiğin eğiklik açısını son derece dakik bir şekilde 23 derece 31 dakika olarak hesapladı. Ortaçağ'da bilinen beş gezegenin hareketini ayrıntılı bir şekilde inceledi.

Batlamyus tarafından ortaya atılan merkezleri birbirinden farklı daireler üzerinde hareket modeli­ni terk ederek bir ucu gözetleyende diğer ucu gök cisminde olan hareketli vektör modelini kabul etti.

İbn-i Şatır, Batlamyus'un öne sürdüğü dünya merkezli gezegenler sisteminin hatalı olduğunu gösterdi. Batlamyus gök cisimlerinin yirmi dört saatte bir dünya etrafında döndüğünü sanıyor ve nazariyesini buna göre düzenliyordu. İbn-i Şatır'a gelinceye kadar bütün Avrupa âlemi böyle inanıyor tartışma kabul etmez derecede doğru olduğunu sanıyordu. Ünlü Müslüman ilim adamı İbn-i Şatır uzun seneler süren astronomik gözlemler neticesi Batlamyus nazariyesinin doğru olmadığını ispatladı.

Bu konuda şöyle demektedir: "Gezegenler gök cisimleri yıldızlar Batlamyus'un tasarladığı düzende seyretmiyor. Ma­demki bütün gök cisimleri gezegenler doğudan batıya doğru dönmektedir güneş de bunlardan bi­ri olduğuna göre doğuş ve batış vakitleri niçin değişiyor? Bundan da öteye bu sistemde görünüp kaybolan yıldızlar da var. İşte netice itiba­riyle dünya ve gezegenler güneş etrafında muntazam olarak dönmektedir. Ay da dünya etrafında dönmektedir." Bu sözleriyle İbn-i Şatır güneş merkezli sistemin kurucusu oldu.

İbn-i Şatır'ın eserlerinden birçok Müslüman ve batılı ilim adamı faydalanmış ve tesiri altında kal­mıştır. Bunların başında Kopernik gelir. İbn-i Şa­tır'ın ve Kopernik'in modellerinin mukayeseli karılaştırması sonunda Kopernik'in Nasıruddin Tusi İbn-i Şatır ve Meraga alimleri topluluğundan ne kadar etkilendiği araştırılmış ve şu hususlar tespit edilmiştir:

Kopernik, İbn-i Şatır'ın ve Meraga alimle­rinin kullandığı sabit açısal hızla dönen vektör modelini aynen benimsemiştir.

Kopernik'in merküri modeli, İbn-i Şatır'ın­kinin aynı olup sadece vektör uzunluklarında kü­çük farklar bulunmaktadır.

Kopernik'in ay hareketini açıklayan modeli, İbn-i Şatır'ınkinin tamamen aynısıdır.

Batı ve İslam âleminde tesiri büyük olan İbn­-i Şatır ancak 20 asrın ortalarında tanınabilmiştir. Tam beş asır boyunca onun nazariyeleri ve başarıları Kopernik'e mal edilmiş ve öğretilmiştir. İbn-i Şatır'm eserleri incelendiğinde Kopernik'in olduğu kabul edilen başarıların birçoğunun bu büyük fen bilginine ait olduğu gün gibi ortaya çı­kar.

Eserleri:

İbn-i Şatır yaptığı rasat ve çalışmalarını çeşitli eserlerde topladı.Otuza yakın eseri varsa da bunlardan çoğunun nerede olduğu henüz bilinmemektedir.

1- Zicu Nihayeti'l-Gayat fil-A'mali'l-Fele­kiyyat
2- Risale fi Ta'liki'l-İrşad
3- Risale fi Ni­haye-'is-Süal fi Tashihi'l-Usul
4- Ez-Zicü'l­-Cedid
5- Kitabu Eşi'ati'l-Lami'a fil-Ameli bil­ Aleti'l-Cami'a
6- Kitabu'l-Muhtasar fis-Se­mari'l-Baliga bilinen eserlerinin belli başlılarıdır.

Asıl Adı: Ali bin İbrahim bin Muhammed el-En­sari
Doğumu: 1304 Şam
Vefatı: 1375 Şam


Kaynaklar

(Yeni Rehber Ansiklopedisi; 9/296-297)

www.islamseli.com

www.turkcebilgi.com