 |
| ebu caferhazin |
Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. Nisbesinden Horasan
menşeli ve muhtemelen Merv yakınlarındaki Sâgan yöresinden olduğu
anlaşılmaktadır...
İlk devir matematikçi ve astronomlarından olan
İlk devir matematikçi ve astronomlarından olan
Hâzin, Emîr Rüknüddevle'ye olan bu yakınlığı sayesinde
Rey'deki Büveyhî Veziri Ebü'l-Fazl İbnü'l-Amîd'in himayesine girmiş ve ondan
sonraki hayatını orada astronomi gözlemleri yaparak ve kitap yazarak
geçirmiştir. Ebû Ca'fer el-Hâzin'in 350-360 (961-971) yılları arasında öldüğü
sanılmaktadır.
Kendisinden alıntı yapan âlimlerin eserlerinden
hareketle tesbit edilerek;
Ömer Hayyam, Serhu
ma eşkele min müşaderati Kitabi Öklidis adlı eserinin önsözünde Hazin'i,
Öklid'in beşinci postulasını ispata çalışan İslâm matematikçilerinin arasında
ilk sıraya koymakta olduğunu belirtmektedir
Yunan matematiğinde,
öncüleri Eudoxos ve Arşimed olan "tüketme" usulü ile cisimlerin
hacimlerini hesaplama yöntemini geliştiren İslâm matematikçilerinden biri de
Hazin'dir.
Klâsik biyografi eserlerinden ve Hazin'den alıntı yapan
kaynaklardan, onun doğrudan rasat faaliyetlerinde bulunan bir astronom olduğu
öğrenilmektedir.
Hazin, bir veya
birkaç defa ekliptiğin eğiminin tesbiti çalışmalarına da katılmıştır. Biruni
aynı eserinde, Herevi'nin (959) yılında yaptığı gözlemler sonucunda ekliptiğin
eğimi için E=23 derece-40 değerini tesbit ederken, Hazin'in heyet başkanı
olduğunu da yazmaktadır.
ESERLERİ
Ca'fer el-Hazin'in
matematik ve astronomi konularında telif ettiği eserlerden ikisi tamamen,
ikisi de kısmen günümüze ulaşmıştır. Diğerlerinin bazdan yapılan alıntılardan
tanınmakta, geriye kalanların ise sadece adlarının anlamlarından konuları
tahmin edilebilmektedir.
Matematik Alanında;
Tefsiru şadri'l-makaleti'l-aşire min Kitabi Öklidis; Öklid'in Elementler'inin, irrasyonel
sayıların geometrik nicelik (sürekli sayı) açısından bir incelemesi olan
onuncu makalesinin tanımlarla ilgili giriş bölümünün tefsiridir.
Kitabü'l-Mesa'ili'l-adediyye. İbnü'n-Nedim ve
İbnü'l-Kifti'den; Öğrenilen
isminden anlaşıldığına göre, bazı problemlerin sayısal (nümerik) analiziyle
ilgilidir.
Risaletü Ebi Ca'fer el-Hazin
fi'1-müşelleşati'l-kâ'imeti'z-zevaya ye'1-müntekati'l-edla; Rasyonel kenarlı dik açılı üçgen teorisi
hakkında olup Hazin'in Pisagor üçlüleri üzerine yaptığı orijinal çalışmaları
ihtiva eder. Fr. Woepcke tarafından Fransızca'ya tercüme edilen risaleyi Adil
Enbuba yayımlamıştır.
El-Burhan alâ şekli's-sabi min Kitabi Beni Musa; Beni
Musa'nın geometri alanındaki eserinin Nasirüddin-i Tusi tarafından yapılan tahririnde
Heron formülü üzerine Hazin'e atfedilerek ortaya konulan bir ispattır.
Kitabü'l-Usuli'l-hendesiyye. Ebu Nasr İbn Irak'ın,
Hazin'in Sicü'ş-şa-fa'ih'i üzerine kaleme aldığı Risale fi tashih ma vaka'a
li-Ebi Ca'fer el-Hazin mine's-sehv fi Zevci'ş-şafa'ih; Adlı
eserinde zikrettiği Hazin'in başka bir çalışmasıdır. İbn Irak'a göre Hazin
kitabında Menelaos'u eleştirmiştir.
El-Metalibü'l-cüz'iyye, meylü'l-müyuli'l-cüz'iyye
ve'1-metali fi'1-küreti'l-müs-takime. Nasirüddin-i Tüsi'nin Kitabü
Şekli'l-katta; Adlı eserinden varlığı öğrenilen ve küresel
trigonometriyle ilgili olduğu sanılan eser bazı kaynaklarda Kitab fi
meyli'1-ecza adıyla kaydedilmiştir. Ebu Nasr'ın yukarıdaki eserinde
bildirdiğine göre Hazin, Menelaos'un trigonometriyle ilgili olan
Kitabü'l-Üker'inin de bazı noktalarına bir tenkit yazmıştır. Ancak günümüze
ulaşmayan bu çalışmasının adı da bilinmemektedir.
Zicü'ş-şafa'ih;
Hazin'in en çok tanınan eseridir. Biruni'nin Tahdidü nihayati'l-emakin'inde
bildirdiğine göre, İbnü'1-Amid için kaleme alınmış olan eserin sadece çok küçük
bir parçası zamanımıza ulaşmıştır. Berlin Kütüphanesi'nde kayıtlı bulunan
astronomi aletleriyle ilgili iki küçük risale de ondan birer parça olmalıdır.
Binini araştırmalarında yer yer bu zicden alıntılar yapmakta. Hazin bu eserde
bir derecelik açının kirişini hesaplamıştır; bu da onun muhtemelen bir dar
açıyı üç eşit parçaya bölme işini başardığını gösterir" demektedir.
Tefsirü'l- Mecisti; Batlamyus'un el-Mecis-ti adlı
eserinin şerhidir.
İbn Irak'ın Cedvelü't-takvim ve Biruni'nin Tahdidü nihayati'l-emâkin ile el-Kanunü'1-Mes'udi'sinden öğrenildiğine göre, Hazin bu eserinde Beni Musa'nın Bağdat'ta yaptığı bazı ölçümlerle Ali b.İsa el-Us-turlabi ve Sened b.Ali gibi kişilerden oluşan bir grubun yine Bağdat'ta yaptığı astronomik gözlemlerden bahsetmektedir. Kitabın bir parçası zamanımıza ulaşmış ve Rüşdi Raşid tarafından matematiksel tahlil açısından incelenmiştir.
İbn Irak'ın Cedvelü't-takvim ve Biruni'nin Tahdidü nihayati'l-emâkin ile el-Kanunü'1-Mes'udi'sinden öğrenildiğine göre, Hazin bu eserinde Beni Musa'nın Bağdat'ta yaptığı bazı ölçümlerle Ali b.İsa el-Us-turlabi ve Sened b.Ali gibi kişilerden oluşan bir grubun yine Bağdat'ta yaptığı astronomik gözlemlerden bahsetmektedir. Kitabın bir parçası zamanımıza ulaşmış ve Rüşdi Raşid tarafından matematiksel tahlil açısından incelenmiştir.
El-Medhalü'1-kebir ilâ ilmi'n-nücum; Hakkında Binini tarafından
el-Aşarü'l-bakıye'de bilgi verilen eser, astroloji sahasında olup tarihleme
usullerini incelemiş, aynca muharrem ayının ilk gününü tayin etmede kullanılan
yöntemleri tartışmıştır.
Kitabü'l-Eb'ad ve'1-ecram; Biruni'nin el-Kanu-nü'1-Mes'udi'si
ile Haraki'nin Münteha'l-idrak'inde bahsi geçen bu eserinde Hazin,
anlatılanlara göre yıldızlar arasındaki uzaklıklan vermektedir; ancak verdiği
değerlerin kendi tesbitleri olup olmadığını belirtmediği gibi, bunlan nasıl
elde ettiğini de açıklanmamaktadır
Risale fi hali't-ta'dil
Makale fi ennehü yümkin en yütevehhem ihtilâfü haraketi'ş-şems
alâ merkezi'1-âlem
Makale fi'1-burhan alâba'zı san'ati'l-üsturlab
Kitabü'l-Âlemin. Dünya tarihinin kronolojisini tesbite
çalışan bir astronomi cetvelidir
Doğum:---
Ölüm: 961-971
KAYNAKLAR
http://www.mumsema.com
www.ihsanfazlioglu.net
Doğum:---
Ölüm: 961-971
KAYNAKLAR
http://www.mumsema.com
www.ihsanfazlioglu.net
