 |
| cabir bin eflah |
Cabir Bin Eflah
Endülüs'te yetişen büyük Müslüman astronomi ve matematik alimi. Künyesi Ebu
Muhammed olup, Avrupa'da Geber ismiyle şöhret buldu. Bu zat, kimyacı Cabir bin
Hayyan es-Sufi ve Muhammed bin Cabir Bettani ile ekseriya karıştırılmaktadır.
Cabir bin Eflah, Endülüsün bir şehri olan, Sevilla'da doğmuştur...
Buluşları
Batlamyus'un bazı
görüşlerini tenkit etti. Özellikle güneşe takriben 3 dakikalık bir ihtilaf-ı
manzar (dünya üzerinde duran bir gözlemcinin gözünden herhangi bir yıldıza
giden hat arasındaki açı, paralaks) kabul ettiği halde, dünyaya güneşten daha
yakın olan Merkür ve Venüs'te görülebilecek kadar ihtilaf-ı manzar bulunmadığı
hakkındaki iddiasını tenkit etmiş ve çürütmüştür. Endülüs'ün Sevilla şehrinde
yapılan rasathanenin nasıl yapılması gerektiğini tespit ve inşasını bizzat
kontrol etmiştir
Cabir bin Eflah,
çubuklu güneş saatini yaptı. Bu saat, astronomi kitaplarında Cabir'in
Teodalit'i diye geçmiştir. Azimut kadranı denilen bu çubuklu güneş saatini
bulmuştur. Avrupa'dan ancak üç asır sonra Alman astronomi bilgini ve
matematikçisi Regiomontonus (1436-1476),1450 senesinde modeline uygun yeniden
yapabilmişti.
Trigonometri
alanında, bilhassa küresel trigonometri ile ilgili prensipler üzerinde durdu.
Dünyada ilk defa dik açılı bir üçgen için beşinci temel prensibi ortaya koydu.
Küresel trigonometri ile ilgili prensiplerden bir sonuç elde edebilmek için
"dört boyut kuralı"nı uyguladı. Düzlem trigonometride ise
öncekilerin usulüne göre hareket etti.
Cabir genellikle
Batlamyus'u eleştiren astronom olarak tanınmaktadır. Hâlbuki onun ilme yaptığı
en önemli katkı Batı trigonometrisi üzerinde olmuş ve özellikle etkisi,
1460'tan önce yazılarak 1533 te yayımlanan Regiomontanus'un De Triangulis
(üçgenler hakkında) adlı eserinde hissedilmiştir. Batı literatüründe bu konu
ile ilgili bilgilerin çoğunun Cabir'den alındığı anlaşılmaktadır. Islahu
1-Mecisti den alındığına dair herhangi bir kayda rastlanmamakla beraber Copernicus'in
(Kopernik) küresel trigonometrisi de genel olarak aynıdır. Copernicus eserinde
Cabir'den Batlamyus'un en büyük iftiracısı diye söz eder.
ESERLERİ
Cabir bin Eflah'ın
günümüze kadar gelen en önemli eseri, Islah-ül-Mecisti adıyla bilinen KitabüI-Hey'et'tir.
Eser, bir astronomi kitabıdır. Bu kitabında Cabir, Batlamyüs'ü tenkit ederek,
onun bazı ilmi hatalarını ve buluşlarındaki noksanlıkları meydana çıkarmıştır.
Bu eserde, küre ve düzlem trigonometriden de bahsetmiştir. Eser, Latince’ye
tercüme edilerek, Petrus Apianus tarafından 1534 senesinde Nürnberg'de
bastırılmıştır. Eser, bugün Berlin ve Escurial'de bulunmaktadır.
Cabir'in
Regiomontanus'un De Triangulis adlı eserinin giriş kısmına koyduğu küresel
trigonometri bilgileri özellikle önem taşımaktadır, mesela C açısı dik bir
küresel üçgen için "Cos A = Cos a. Sin B" bağıntısına eş değer bir
formül vermiştir ki bu o döneme göre büyük bir başarıdır. Düzlem trigonometride
ise Batlamyus yöntemine göre hareket etmiş ve kosinüs yerine kirişleri
kullanarak problemlerin çözümünü başarmıştır. Cabir eserinde Batlamyus'un bazı
görüşlerini eleştirmiş ve bu arada iç gezegen Merkür (Utarid) ve Venüs'ün
(Zühre) görülebilir paralaksları (uzaklık açısı) olmadığını iddia eden ve
güneşe 3 dakikalık bir paralaks atfeden tezini de haklı olarak reddetmiştir.
Doğum: -------
Ölüm: 12 Y.Y Ortaları
KAYNAKLAR
tr.wikipedia.org
http://rehber.ihya.org
Temel Britannica Ansiklopedisi
