1029 senesinde Tuleytula şehrinde doğdu. Küçük yaşta ilim
öğrenmeye başladı. Kısa zamanda din ve fen ilimlerini öğrenen Zerkali,
astronomi ilminde söz sahibi oldu. Astronomi çalışmalarını ve incelemelerinin
çoğunu Tuleytula’da yaptı. Ömrünün sonuna doğru Kurtuba’ya yerleşti ve 1087
senesinde burada vefat etti…
Latin kaynaklarında adı Azarquiel, Arzachel, Arzakal
şeklinde geçmektedir. Batılı ilim
adamlarının çoğu onu yahudi kimliğiyle tanıtmaktaysa da Fransız ilimler tarihçisi Pierre Duhem, müslüman olduğunu
ispat etmiştir.
Sanatkâr bir aileden gelen İbnü'z-Zerkâle'nin el
sanatlarında gösterdiği maharet, Tuleytula Kadısı Sâid el-Endelüsî'nin
hizmetine girmesine vesile olmuş, yaptığı gözlem aletleriyle kısa sürede
dikkatleri üzerine çekince kendisine astronomi alanında yetişmesi için imkân
tanınarak çeşitli kitaplar sağlanmıştır. 454 (1062) yılında Tuleytula Emîri
Yahya b. İsmail el-Me'mûn tarafından kurulan astronomik gözlem heyetinin
üyeliğine, daha sonra da başkanlığına getirildi.
Tuleytula'nın büyük hayranlık uyandıran su saatlerini imal
etmesiyle ün kazandı. İbnü'z-Zerkâle'nin saatleri oldukça kesin bir ay
takvimini esas alıyordu ve bir ölçüde Avrupa'da XVII. yüzyılda yaygın olan
saatlere öncülük etmişti.
Zerkali, Toledo (Tuleytula) adıyla ünlü olan ilk astronomi
cetvellerini düzenledi. Güneş, gezegenler ve diğer yıldızların hareketlerini
ilgilendiren bu cetveller, kısa zamanda Avrupa’nın her tarafında kullanılmaya
başlandı.
Zerkali uzun incelemeler sonucu Dünya’nın Güneş’e olan
uzaklığını hesapladı.
Zerkali Toledo
gözlemevini kurmuş, burada 400’den fazla gözlem yapmıştır. İlk kez yıldızlara
göre Güneş’in en yüksek noktasının yer değiştirdiğini tespit etmiştir. Gezegen
hareketlerini gösteren Toledo Çizelgesi’ni hazırlamıştır.
Zerkali çalışmalarında usturlab kullanmıştır. Batıda Zerkali
Safihası adıyla ünlü olan alet afaki bir şekilde, her yerin ufkunu temsil
edecek biçimde ufuk dairesi hareketli yapılmış, menazırı usul ile ayın tutuluş
durumu resimlenmiş, dairevi ve safihadan ibarettir. Bu aletin özelliklerinden
bahseden Zerkali’nin risalesi, Kitab-ül Amel Bis-safiha ez-Ziciya, Latince,
İbranice ve diğer dillere tercüme edilmiştir. Bir örneği Paris Kütüphanesinde
mevcut olan alet hakkında Mirim Çelebi, Sultan İkinci Bayezid Hanın emriyle
Farsça mükemmel bir eser yazmıştır.
ESERLERİ
Tuleytula Zîci: Zerkali’nin yapmış olduğu usturlab ve
astronomi tabloları ile hatasız zaman metodlarını ve coğrafi konumlarını
belirlediği kitabıdır.
El-Kanûn:
Suma referente al movimiento del sol: Kitabın konusu
güneş apojesinin hareketi üzerinedir. İbnü'z-Zerkâle bu eserinde, yıldızlara
nisbetle Güneş apojesinin hareketini Güneş’in tâdil merkezinin yüzyıllık bir
değişimi olarak açıklar ki bu keşif onun astronomi ilmine yaptığı en önemli
katkıdır.
Tratado
relativo al movimiento de las estrellas fijas: Eser sabit yıldızlar
feleğine ait hareketin, arzın merkezini bir daire veya epiksel üzerindeki
hareketli bir noktayla birleştiren doğru çizginin hareketiyle belirlendiği
tezini matematik yoluyla ispata çalışmaktadır.
Kitâbü'l-'Amel bi's-safîhati'z-Zerkâliyye el-mü'adde li-âmili'l-âfâk
Kitâbü't-Tedbîr: Astroloji üzerinedir.
Kitâbü'l-Medhal ilâ 'ilmi'n-nücûm.
Tam Adı: İbrahim bin Yahya et- Tecibi en-Nekkaş
Doğumu: 1029
Vefatı: 1087
KAYNAKÇA
http://www.mainboard24.com/
http://tr.wikipedia.org/
http://www.bilimvadisi.com/
